(De)Konstruowanie granic w studiach nad granicami i pograniczami

(De)Constructing borders in borderlands studies  

I Kongres badaczy i badaczek granic i pograniczy  

Wrocław–Opole, 16–18 września 2024  

Granice i pogranicza skupiają uwagę szerokiego, i wciąż poszerzającego się, grona osób, i nic nie wskazuje na to, by problemy te uległy w najbliższych latach dezaktualizacji. Rzeczywistość co rusz przynosi nam w tym względzie kolejne ważne zdarzenia, interesujące zjawiska i intrygujące pytania, które domagają się bacznej obserwacji i wnikliwej refleksji. Jak się wydaje, działaniom tym nierzadko będzie sprzyjać formuła zintegrowanych wysiłków osób reprezentujących wiele ośrodków naukowych w kraju i zagranicą, odmienne dyscypliny, podejścia teoretycznometodologiczne, a także – co nie najmniej istotne – szeroko rozumiane środowiska pozaakademickie. 

W polskich naukach społecznych nie brakuje w tej materii wartościowych punktów odniesień. Już od końca lat 80. XX wieku, poniekąd w nawiązaniu do tradycji sięgającej okresu międzywojennego, rozwijano refleksję teoretyczną i empiryczną nad różnorodnością zjawisk społecznych występujących na pograniczach, odmienności te wpisując w szereg kategorii, jak  „pogranicze społeczne (transgranicze)”, „pogranicze administracyjne (przygranicze)”, „człowiek pogranicza”, „efekt pogranicza”, „społeczny obszar pogranicza”, „obszar zróżnicowany etnicznie” i in. Z czasem ustalenia poczynione na gruncie polskich studiów nad granicami i pograniczami zaczęły wchodzić w owocny dialog z dorobkiem szerzej pojmowanych border studies, przy czym wymienienie choćby selektywnego zbioru przedsięwzięć (krajowych i międzynarodowych), które w tym względzie miały miejsce tylko w ostatnich kilkunastu latach, zajęłoby tu wiele miejsca. Tak, polskie studia mają w tej materii światu wiele do zaoferowania… 

Mając na względzie tę dobrą i bogatą tradycję, jak również wyzwania teraźniejszości i przyszłości, a zarazem podzielając przekonanie o zasadności (czy wręcz konieczności) stworzenia fizycznej przestrzeni dla prezentacji efektów swych działań, integracji polskiego środowiska i szerszego włączenia go w debatę międzynarodową – mamy przyjemność zaprosić Państwa do wzięcia udziału w nowym projekcie interdyscyplinarnych, cyklicznych spotkań naukowych – Kongresie badaczy i badaczek granic i pograniczy, realizowanym z inicjatywy Ośrodka Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza w Uniwersytecie Wrocławskim, Instytutu Nauk  o  Polityce  i  Administracji  Uniwersytetu  Opolskiego,  Laboratorium  Terra  Diversa Uniwersytetu w Białymstoku, Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Pracowni Badań nad Narracjami Pamięci Pogranicza Uniwersytetu Gdańskiego. Planujemy, że wydarzenie takie odbywałoby się co trzy lata w różnych ośrodkach Polski, a realizację jego pierwszej edycji zaplanowaliśmy na 16–18 września 2024 roku we Wrocławiu i Opolu. Warto podkreślić, że nasze spotkanie wpisuje się w obchody świętowania dwudziestej rocznicy przystąpienia przez Polskę i szereg innych państw do Unii Europejskiej; świętowania naukowego w duchu, radosnego w formie, choć też niewolnego od obaw o przyszłość Europy. 

Dotychczas w ramach border studies uwagę kierowano raczej ku administracyjnie i substancjalnie wyznaczanym granicom, obecnie natomiast szereg interesujących nas zagadnień i zdarzeń rozgrywa się poza samymi fizycznymi granicami państw i obszarami pogranicza. Z jednej strony, jest to cecha współczesnych zjawisk społecznych, które coraz częściej są zdeterytorializowane, co niejednokrotnie skłania do odpowiednio szerokiego i inkluzywnego nakreślenia ram dociekań. Doskonałą ilustracją tej tendencji są wydarzenia, które w ostatnim czasie mocno angażują Polskę: kryzys na granicy polsko-białoruskiej oraz uchodźctwo z ogarniętej wojną Ukrainy. Z drugiej strony, warto – także na wzbierającej fali popularności, wręcz mody, na obie kategorie w ich szerokim rozumieniu – zastanowić się nad granicami tej inkluzji. Czy fakt, że granice i pogranicza „są wszędzie”, upoważnia nas do rozszerzania zakresu definicyjnego tych pojęć, a jeśli tak – to do jakiego stopnia? Czy można tu zaproponować jakąś „linię odcięcia”? To dylemat poniekąd fundacyjny dla naszych zainteresowań, wszak dotykający ich tożsamości. 

Ale też jest to tylko jedna z ważkich kwestii zasługujących, w naszym odczuciu, na refleksję w ramach różnych dyscyplin: antropologii, ekonomii, filozofii, geografii, historii, kulturoznawstwa, literaturoznawstwa, politologii, prawa, socjologii i in. Problematyka granic i pograniczy interesuje nas bowiem zarówno w wymiarze teoretycznym, metodologicznym, jak i empirycznym, w kontekście polskim, szerzej rozumianym europejskim, jak i pozaeuropejskim (globalnym). Pełniejszy zbiór wyznaczający ramy konferencji, ale bez ich absolutyzowania, mógłby więc zawierać następujące bloki problemowe: 

• granice definicyjne „granic” i „pograniczy” (bordering the border studies) jako kategorii badawczych, ich metaforyzacja i potocyzacja; granice i pogranicza cywilizacyjne, narodowościowe, etniczne, regionalne, wyznaniowe, fantomowe i inne; granice i pogranicza „nieoczywiste”; granica jako praktyka – borderwork – obecna w badaniach;
• granice w sensie terytorialnym (linie oddzielające państwa), jako instytucje (reprodukowanie granic, kontekst władzy, polityki graniczne, polityzacja granic), w tym jako miejsce (stałe lub mobilne) określonych praktyk sekurytyzacyjnych; granice jako linie stanowiące bariery pomiędzy różnymi „bytami większymi” (np. zewnętrzna granica UE, granica strefy Schengen, itp.); granice biopolityczne, „covidowe odgradzanie się” (COVID- fencing);
• granice jako zjawiska poddawane określonym procesom społecznym (bordering, debordering, rebordering) i ogniskujące na sobie ich konsekwencje; granice i pogranicza jako przestrzenie przepływu osób, współpracy (jej aktorzy, determinanty, efekty), dyfuzji kulturowej itp. (jako fenomen generujący określone zjawiska, np. efekt pogranicza, człowiek pogranicza, itp.), życie na granicy;
• granice i pogranicza jako przestrzenie tworzące podstawę dla zjawisk transnarodowych (na poziomie makro i mega): migracji (dyskursywne dekonstruowanie granic), wielokulturowości, relacje gospodarz–gość itp.; Europa jako pogranicze (re/de-bordering of, in and out of Europe); granice w czasie wojny (gościnność–wrogość; hos(ti)pitality); digitalizacja, biometrykalizacja granic;
• granice i pogranicza społeczno-kulturowe, konstruowane w oparciu o różnice o charakterze etnicznym, w tym kategoryzacje „swój”, „inny”, „obcy”; relacje mniejszość– większość–państwo; pogranicza jako miejsca spotkania, inkluzji, współzawodnictwa i wykluczenia;
• pogranicza jako obszary znajdujące się „w sąsiedztwie” granicy państwa, w znaczeniu: przygranicze (a więc niezależnie od skali i charakteru interakcji społecznych i kulturowych, do jakich dochodzi pomiędzy jego mieszkańcami); jako obszary niekoniecznie znajdujące się „w sąsiedztwie” granicy państwa, w znaczeniu: transgranicze (a więc obszar interakcji), bliskim koncepcji borderscapes;
• pogranicze jako przestrzeń wyobrażona (imaginacyjna), symboliczna, dekonstruowana w dyskursach, narracjach i praktykach performatywnych;
• reprezentacje granic i pograniczy w sztukach wizualnych, literaturze i pop-kulturze; muzealizacja granic i pograniczy;
• dziedzictwo historyczne granic i pograniczy; granice jako blizny przeszłości (scars of history), procesy pojednania na pograniczach; granice i pogranicza w polityce historycznej i pamięci społecznej.

Serdecznie zapraszamy Państwa do uczestnictwa w Kongresie, mając nadzieję na ciekawe i inspirujące wystąpienia, twórcze dyskusje i miłą atmosferę ponad wszelkimi granicami... 

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Organizatorzy Kongresu:

Ośrodek Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza w Uniwersytecie Wrocławskim

Zakład Socjologii Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego

Instytut Nauk o Polityce i Administracji Uniwersytetu Opolskiego

Laboratorium Terra Diversa w Uniwersytecie w Białymstoku

Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Pracownia Badań nad Narracjami Pamięci Pogranicza w Uniwersytecie Gdańskim

Komitet organizacyjny:

Dr hab. prof. UwB Małgorzata Bieńkowska (Uniwersytet w Białymstoku)

Dr hab. prof. UWr Marcin Dębicki (Uniwersytet Wrocławski)

Dr hab. Kamilla Dolińska (Uniwersytet Wrocławski)

Dr hab. prof. UAM Jarosław Jańczak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

Dr hab. prof. UWr Julita Makaro (Uniwersytet Wrocławski)

Dr Łukasz Moll (Uniwersytet Wrocławski)

Dr hab. Natalia Niedźwiecka-Iwańczak (Uniwersytet Wrocławski)

Dr hab. prof. UWr Elżbieta Opiłowska (Uniwersytet Wrocławski)

Dr Wojciech Opioła (Uniwersytet Opolski)

Dr Karolina Radłowska (Uniwersytet w Białymstoku)

Dr Grzegorz Welizarowicz (Uniwersytet Gdański)

Ważne terminy:

do 15 września 2023 – zgłoszenia propozycji grup tematycznych do 30 września 2023 – informacja dotycząca akceptacji grup tematycznych do 31 grudnia 2023 – zgłoszenia propozycji referatów do 31 stycznia 2024 – informacja dotycząca akceptacji zgłoszeń indywidualnych do 31 marca 2024 – wniesienie opłaty konferencyjnej

Opłata konferencyjna – 650 zł (doktoranci – 300 zł)

Link do formularza zgłoszeniowego: https://forms.gle/zpoDdGGRfvuDMsHY7